Trong hệ tiêu hóa người, tâm vị và môn vị là hai cơ vòng quan trọng nằm ở đầu và cuối của dạ dày, có vai trò điều tiết dòng chảy của thức ăn vào và ra khỏi dạ dày. Dưới đây là phân tích chi tiết cơ chế đóng – mở của tâm vị và môn vị:
1. Tâm vị – Cửa nối thực quản với dạ dày
Cấu tạo:
- Là cơ vòng ở chỗ nối giữa thực quản và dạ dày.
- Không có van giải phẫu rõ ràng nhưng hoạt động như một van chức năng.
Cơ chế hoạt động:
| Giai đoạn | Tâm vị mở ra khi... | Tâm vị đóng lại khi... |
|---|---|---|
| Khi nuốt | Xung động từ trung tâm nuốt (hành não) → làm cơ vòng giãn ra để thức ăn vào dạ dày. | Sau khi thức ăn xuống dạ dày, cơ vòng co lại để ngăn trào ngược. |
Điều hòa:
- Do thần kinh thực vật (phó giao cảm – dây X).
- Do áp suất trong thực quản và dạ dày.
- Tâm vị đóng không kín có thể gây trào ngược dạ dày – thực quản.
2. Môn vị – Cửa nối dạ dày với ruột non (tá tràng)
Cấu tạo:
- Là một cơ vòng dày, rõ rệt, điều tiết rất chính xác.
- Có cơ trơn hoạt động không theo ý muốn.
Cơ chế hoạt động:
| Giai đoạn | Môn vị mở ra khi... | Môn vị đóng lại khi... |
|---|---|---|
| Khi dịch vị đủ tiêu hóa | Tác động của gastrin và nhu động dạ dày → mở nhẹ để từng đợt chyme (dịch dưỡng trấp) vào tá tràng. | Khi tá tràng chứa đầy, có pH thấp hoặc nhiều mỡ → tiết secretin, cholecystokinin → đóng môn vị. |
Điều hòa:
- Thần kinh phó giao cảm kích thích co bóp dạ dày và mở môn vị.
- Hormone:
- Gastrin (do dạ dày tiết ra): kích thích mở môn vị.
- Secretin, cholecystokinin (CCK): do tá tràng tiết ra khi có acid hoặc mỡ → ức chế dạ dày, đóng môn vị.